قوانین و مسائل حقوقی وب اسکریپینگ در ایران و جهان
با رشد روزافزون استفاده از وب اسکریپینگ در کسب‌وکارها، تحقیقات و حتی پروژه‌های شخصی، یک پرسش مهم مطرح می‌شود: آیا استخراج داده از وب‌سایت‌ها قانونی است؟
پاسخ ساده نیست، چون قوانین وب اسکریپینگ از کشوری به کشور دیگر متفاوت است و گاهی در مناطق خاکستری بین اخلاق، قانون و عرف قرار می‌گیرد. در این مقاله به بررسی وضعیت قانونی وب اسکریپینگ در ایران و چند کشور مهم دیگر می‌پردازیم و مرز بین استفاده مجاز و غیرمجاز را بررسی می‌کنیم.
بخش اول: آیا وب اسکریپینگ ذاتاً غیرقانونی است؟
در ابتدا باید تأکید کرد که وب اسکریپینگ به خودی خود جرم نیست، اما می‌تواند در برخی شرایط منجر به نقض قوانین شود.
قوانین وب اسکریپینگ معمولاً به دو عامل بستگی دارند:
- نوع داده‌ای که استخراج می‌شود (عمومی یا خصوصی)
- نحوه‌ی استفاده از آن داده‌ها
در اکثر کشورها، استخراج داده‌هایی که به‌صورت عمومی و بدون نیاز به لاگین در دسترس هستند، به‌طور کلی قانونی تلقی می‌شود. اما اگر این داده‌ها:
- مشمول حقوق مالکیت فکری باشند
- شامل اطلاعات شخصی کاربران باشند
- با نقض قوانین دسترسی (مثلاً دور زدن CAPTCHA یا استفاده بیش از حد) استخراج شوند
ممکن است عمل وب اسکریپینگ از نظر قانونی مشکل‌زا شود. بنابراین، قوانین وب اسکریپینگ بیش از آنکه به خودِ عمل وابسته باشد، به زمینه، هدف و شیوه‌ی اجرا بستگی دارد.
بخش دوم: قوانین وب اسکریپینگ در کشورهای مختلف
ایالات متحده:
در آمریکا، چندین پرونده حقوقی معروف پیرامون وب اسکریپینگ مطرح شده‌اند. مهم‌ترین آن‌ها پرونده‌ی hiQ Labs vs LinkedIn است.
در این پرونده دادگاه حکم داد که اسکریپ اطلاعاتی که به‌صورت عمومی در پروفایل‌های LinkedIn وجود دارد، نقض قانون CFAA (قانون کلاهبرداری و سوءاستفاده رایانه‌ای) نیست، چون داده‌ها برای عموم قابل مشاهده‌اند.
با این حال، استفاده‌ی تجاری یا تخریب سرورها می‌تواند مصداق نقض قوانین فدرال یا شرایط استفاده‌ی سایت (Terms of Service) باشد.
اتحادیه اروپا:
در قوانین GDPR، اطلاعات شخصی حتی اگر عمومی باشند، باز هم مشمول حمایت قانونی هستند.
بنابراین اسکریپ اطلاعات کاربران، حتی اگر در صفحات عمومی باشند، ممکن است ناقض قوانین حفظ حریم خصوصی باشد، مگر اینکه رضایت صریح آن‌ها جلب شده باشد یا هدف اسکریپ قانونی و مشروع باشد.
بریتانیا و کانادا:
در این کشورها نیز چارچوب قانونی مشابه اتحادیه اروپاست. هرچند دادگاه‌ها بسته به هر پرونده، نظر متفاوتی می‌دهند. قوانین وب اسکریپینگ در این کشورها به‌شدت به زمینه‌ی استفاده از داده وابسته است.
بخش سوم: وضعیت قوانین وب اسکریپینگ در ایران
در ایران، قوانینی که مستقیماً به قوانین وب اسکریپینگ اشاره کنند وجود ندارد، اما می‌توان با تفسیر برخی مقررات به نتایج زیر رسید:
- قانون جرایم رایانه‌ای: اگر اسکریپینگ باعث اختلال در عملکرد سرور، نفوذ به نواحی غیرمجاز یا برداشت اطلاعات شخصی بدون مجوز شود، می‌تواند جرم محسوب شود.
- قانون تجارت الکترونیکی: برداشت غیرمجاز اطلاعاتی که تحت مالکیت سایت‌ها هستند، ممکن است مصداق نقض حقوق مالکیت فکری باشد.
- قانون حمایت از داده‌های شخصی: هنوز در ایران به‌طور رسمی تصویب نشده، ولی در آینده ممکن است محدودیت‌های بیشتری اعمال شود.
بنابراین در ایران، اگر داده‌ها عمومی و غیرشخصی باشند، و اسکریپ به‌گونه‌ای انجام شود که باعث اختلال یا تخریب نشود، معمولاً از نظر قانونی مشکلی ندارد. ولی در نبود قوانین صریح، همواره بهتر است با احتیاط، رعایت عرف و احترام به سایت مقصد عمل شود.
بخش چهارم: معیارهای قانونی و اخلاقی استفاده صحیح از وب اسکریپینگ
در نبود قوانین صریح یا زمانی که در ناحیه خاکستری قرار داریم، رعایت اصول زیر می‌تواند به کاهش ریسک کمک کند:
- احترام به فایل robots.txt سایت‌ها
این فایل معمولاً مشخص می‌کند که کدام صفحات برای ربات‌ها مجاز یا غیرمجاز هستند. - عدم جمع‌آوری داده‌های حساس یا شخصی بدون مجوز
حتی اگر این داده‌ها در دسترس عمومی باشند، نباید بدون دلیل موجه و قانونی استخراج شوند. - تأثیر نگذاشتن بر عملکرد سرور
تعداد زیاد درخواست در زمان کوتاه می‌تواند به سایت آسیب برساند و مسئولیت حقوقی ایجاد کند. - مطالعه شرایط استفاده (Terms of Service)
بسیاری از سایت‌ها در این بخش استفاده از ربات و اسکریپینگ را محدود کرده‌اند. تخطی از این شرایط می‌تواند منجر به پیگرد شود، حتی اگر قانون مشخصی وجود نداشته باشد.
بنابراین، قوانین وب اسکریپینگ فقط به نوشته‌های قانونی محدود نمی‌شوند، بلکه اخلاق حرفه‌ای و عرف فناوری نیز در آن نقش اساسی دارند.
جمع‌بندی
قوانین وب اسکریپینگ موضوعی چندبُعدی و متأثر از قوانین ملی، بین‌المللی، شرایط فنی و اخلاق حرفه‌ای است.
در اکثر موارد، استخراج داده‌های عمومی و غیرشخصی، به‌شرط رعایت عرف و عدم ایجاد اختلال، مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما همیشه توصیه می‌شود قبل از آغاز هر پروژه وب اسکریپینگ، وضعیت حقوقی آن بررسی شود تا در مسیر قانونی حرکت کنیم.
در مقاله‌های آینده، به جایگاه ابزارها و تکنیک‌های اسکریپ قانونی نیز خواهیم پرداخت.
اگر تجربه‌ای در زمینه حقوقی یا چالشی درباره قوانین وب اسکریپینگ داشتید، لطفاً در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید 👇
